अट्ठ सिल !! // आठ शिल !!

संकलन - सतिश पवार

बौद्ध धर्मातील आठ शील (Eight Precepts) म्हणजे साधकांसाठी योग्य वर्तनाचे नियम, जे विशेषत: भिक्षु किंवा साधक पालन करतात. हे नियम जीवनात नैतिकता आणि पवित्रतेचा अभ्यास करण्यासाठी आणि ध्यान साधनेसाठी मदत करतात. साधकांच्या कर्तव्यातील शुद्धता वाढवण्याच्या उद्देशाने बौद्ध धर्मातील आठ शील दिले आहेत.

 पाली भाषा आणि मराठी भाषामध्ये आठ शील साधकांसाठी जीवनात एक पवित्र मार्ग दाखवतात, ज्यानंतर आत्मशुद्धता आणि मानसिक शांती प्राप्त होऊ शकते.

---

1. पञ्चाचिका (Non-violence / अहिंसा)

पाली:
"पाणातिपाता वेरमणी सिक्खापदं समादियामि"

"पाणातिपाता" म्हणजे "प्राण्यांची हिंसा न करणे". पाली भाषेतील ही गाथा साधकाला हे शिकवते की, कोणत्याही परिस्थितीत दुसऱ्या प्राण्यांना (ज्याचे जीवन मूल्य आहे) हानी पोहचवली जाऊ नये. यामध्ये शारीरिक, मानसिक किंवा शब्दांद्वारे हिंसा टाळण्याचा आग्रह आहे. या गाथेचा अनुसरण करणारा साधक अहिंसा, करुणा आणि सहानुभूतीला महत्त्व देतो.

---

2. अधिंधं न कर्तव्यं (Not Stealing / चोरी न करणे)

पाली:
"अदिन्नादाना वेरमणी सिक्खापदं समादियामि"

"अदिन्नादाना" म्हणजे "दुसऱ्याच्या वस्तुची चोरी न करणे". या गाथेमध्ये साधकाला त्याच्या वर्तनात सत्यता आणि नैतिकता ठेवल्या जातात. दुसऱ्याची मालमत्ता न घेणं, चोरीपासून दूर राहणं हे जीवनातील अत्यंत आवश्यक शील आहे. चांगला बौद्ध साधक हे शील पाळतो आणि कधीही आपल्या स्वार्थासाठी दुसऱ्याची वस्तु घेत नाही.

---

3. काम-मिथ्याचार (Not Engaging in Sexual Misconduct / दुराचार न करणे)

पाली:
"कामेसु मिच्छाचारा वेरमणी सिक्खापदं समादियामि"

"कामेसु मिच्छाचारा" म्हणजे "दुराचारापासून दूर राहणे". याचा अर्थ असा की, साधकाने कोणत्याही अश्लील किंवा नैतिक दृष्टीने अयोग्य संबंधांपासून दूर रहावे. जीवनातील नैतिकता आणि पवित्रता राखण्यासाठी या गाथेचा पालन आवश्यक आहे. यामुळे साधकाची आचारधर्मात सुधारणा होईल आणि त्याचे वर्तन अधिक शुद्ध होईल.

---

4. मुसावादा (Not Lying / खोटं बोलणे)

पाली:
"मुसावादा वेरमणी सिक्खापदं समादियामि"

"मुसावादा" म्हणजे "खोटं बोलू नये". पाली भाषेतील ही गाथा साधकाला त्याच्या वचनांची शुद्धता आणि सत्यता राखण्याची शिक्षा देते. खोटं बोलणे हे इतरांच्या विश्वासाचे उल्लंघन करणारे असते. साधक खरे बोलून इतरांमध्ये विश्वास निर्माण करतो आणि त्याच्या शुद्ध वाणीमुळे मनुष्यत्वाचा आदर होतो.

---

5. सुरामेरयमज्ज (Not Consuming Alcohol or Drugs / मद्यपान व मादक पदार्थांचा वापर न करणे)

पाली:
"सुरामेरयमज्ज पमादट्ठाणा वेरमणी सिक्खापदं समादियामि"
:
"सुरामेरयमज्ज" म्हणजे "मद्यपान व मादक पदार्थांचा वापर न करणे". साधकाने शुद्धता आणि साधेपणावर लक्ष केंद्रीत करून आपल्या मानसिक स्थितीला स्थिर ठेवणे आवश्यक आहे. मद्यपान किंवा मादक पदार्थांमुळे विचारांच्या आणि शरीराच्या नियंत्रणावर परिणाम होतो, त्यामुळे साधकांना असे पदार्थ टाळून शुद्ध जीवन जगण्याची शिकवण मिळते.

---

6. विकालभोजना (Not Eating at Improper Times / विकाल भोजन न करणे)

पाली:
"विकालभोजना वेरमणी सिक्खापदं समादियामि"

"विकालभोजना" म्हणजे "विकालमध्ये (दुपारी १२ ते सकाळी ६ वाजेपर्यंत) भोजन न करणे". या गाथेमध्ये साधकाला त्याच्या आहारावर नियंत्रण ठेवण्याची शिक्षा दिली जाते. अन्न वावरात संतुलन साधणे, शरीराची शुद्धता आणि मानसिक जागरूकता वाढवण्यासाठी ही गाथा महत्त्वाची आहे. विकाल भोजनापासून दूर राहणं साधकाला आत्मनियंत्रण शिकवते.

---

7. नाच-गाणे व ऐहिक सुखांचा त्याग (Not Engaging in Sensual Pleasures / इंद्रिय सुखांचा त्याग करणे)

पाली:
"नच्च-गीत-वादित-विसूक-दस्सना-माला-गंध-विलेपण-धारण-मण्डन-विभूसनट्ठाणा वेरमणी सिक्खापदं समादियामि"

"नच्च-गीत-वादित" आणि "विसूक-दस्सना" यांचा अर्थ "नाच, गाणं, वादन आणि अशोभनीय तमाश्यांपासून दूर राहणे". या गाथेचा उद्देश साधकाला इंद्रिय सुखाच्या मोहापासून दूर ठेवणे आहे. साधक नेहमीच त्याच्या मनाची स्थिती उत्तम ठेवण्यासाठी भौतिक सुखाच्या आकर्षणांपासून दूर राहतो.

---

8. उच्चासन (Not Sleeping on High or Luxurious Beds / उच्च शय्या व विलासितापूर्ण पलंगावर झोपणे)

पाली:
"उच्चासयन-महासयना वेरमणी सिक्खापदं समादियामि"

"उच्चासयन-महासयना" म्हणजे "विलासी पलंगावर झोपणे न करणे". या गाथेचा उद्देश्य साधकाला भौतिक सुखापासून मुक्त ठेवणे आहे. त्याच्या झोपण्याच्या ठिकाणी सोपेपण आणि तपस्वी जीवनाची भावना असावी. उच्च आणि विलासी जीवनशैलीपासून दूर राहून साधक साधेपणाचा स्वीकार करतो.

---

निष्कर्ष:

वरील आठ शील पाली भाषेतील गाथा साधकांना जीवनातील शुद्धता, नैतिकता, आत्मनियंत्रण आणि मानसिक शांती साधण्याचा मार्ग दाखवतात. या शीलांचे पालन करून, साधक आपल्या मन, शरीर आणि वाणी यावर पूर्ण नियंत्रण ठेवू शकतात. यामुळे अंतर्मनाची शुद्धता आणि आत्मज्ञानाची प्राप्ती होईल.

साधु! साधु! साधु!
(साधु – योग्य, महान, शुद्ध आणि शांत असलेला साधक)