कच्छप जातक (मराठीत कथा स्वरूपात)

कच्छप जातक (मराठीत कथा स्वरूपात)

प्राचीन काळी वाराणसी नगरीत ब्रह्मदत्त राजा राज्य करत होता. त्यावेळी बोधिसत्त्व एका प्रतिष्ठित कुटुंबात जन्मले आणि मोठे झाल्यावर राजाचे धर्मगुरू झाले. पण त्या राजाला खूप बोलण्याची सवय होती. तो एवढा बोलायचा की, दुसऱ्याला बोलायची संधीच मिळत नसे.

बोधिसत्त्वाने विचार केला, "राजाच्या या सवयीमुळे अनेक अडचणी निर्माण होऊ शकतात. काहीतरी उपाय शोधायला हवा."

हंस आणि कासवाची मैत्री

त्या काळात हिमालयाच्या पायथ्याशी असलेल्या एका सुंदर सरोवरात एक कासव राहत होते. त्या सरोवराजवळ दोन हंस राहत होते, आणि ते तिघे खूप चांगले मित्र झाले होते.

एके दिवशी हंसांनी कासवाला विचारले,
"मित्रा, आम्ही हिमालयातील चित्तकूट पर्वताजवळच्या एका सुंदर सुवर्णगुहेत राहायला चाललो आहोत. तो प्रदेश खूप रमणीय आहे. तुला आमच्यासोबत यायचं आहे का?"

कासव म्हणाले,
"माझी इच्छा तर आहे, पण मी तिथे कसा पोहोचू? माझ्या पंखांऐवजी फक्त पाय आहेत!"

हंस म्हणाले,
"त्यात काय अवघड आहे! आम्ही तुला न्यायला तयार आहोत, पण एक अट आहे—तू वाटेत काहीही बोलायचं नाही. जर तोंड उघडलंस, तर धोका होईल."

कासव हसत म्हणाला,
"अरे, एवढंच ना? मी काहीही बोलेन नाही. चला, उड्डाण करूया!"

कासवाची चूक

हंसांनी एक लाकडी काठी घेतली आणि कासवाला सांगितले की त्याने ती आपल्या तोंडाने घट्ट पकडावी. मग हंसांनी त्या काठीच्या दोन्ही टोकांना पकडले आणि आकाशात उडाले.

ते आकाशात उंच उडत असताना, जमिनीवरील लोकांनी ते दृश्य पाहिले आणि आश्चर्यचकित झाले. लोक मोठ्या आवाजात म्हणू लागले,
"अरे बघा, बघा! एक कासव आकाशात उडत आहे! हे कसं शक्य आहे?"

लोकांची ही चर्चा ऐकून कासवाच्या अहंकाराला हात पसरला. त्याला वाटले की आपण काहीतरी वेगळं करून दाखवलं आहे. आपली स्तुती ऐकून तो खूप आनंदी झाला आणि बोलायचा मोह टाळू शकला नाही.

त्यानेच उत्साहाने बोलायला तोंड उघडले,
"हो ना, मी महान आहे! मी... अहो!"

आणि तोंड उघडताच त्याचा लाकडावरील ताबा सुटला आणि तो मोठ्या वेगाने खाली जमिनीवर कोसळला. धडधडत खाली पडून त्याचा जागीच मृत्यू झाला.

या कथेतून मिळणारी शिकवण

बोधिसत्त्वाने ही कथा राजाला सांगितली आणि त्याला समजावले की जास्त आणि नको ते बोलल्याने मोठे नुकसान होऊ शकते.

"जसं कासव उगीचच बोलायच्या नादात आपला जीव गमावून बसलं, तसंच ज्या माणसाला खूप बोलायची सवय असते, त्याला अनेक संकटांना सामोरे जावे लागते!"

तात्पर्य:

"कधी कधी शांत राहणं हेच सर्वात शहाणपणाचं असतं!"